1 juni 2001 door Prof. Marc Boogaerts

Navelstrengbloed - Een afwijzing op basis van feiten

Dankzij de transplantatie van bloedvormende stamcellen – aanwezig in zowel beenmerg als bloed – werd grote vooruitgang geboekt bij de behandeling van aangeboren en kwaadaardige bloedziekten, zoals leukemie. Moderne chemotherapie maakt het immers mogelijk een ziek of verkankerd beenmerg volledig te vernietigen, waarna toediening van gezonde stamcellen van een vrijwillige donor een nieuw vervangend beenmerg kan opbouwen. De nodige stamcellen worden van oudsher geoogst uit het beenmerg of het bloed van de volwassen donor.

Deze transplantaties zijn echter slechts mogelijk wanneer er een goede verenigbaarheid bestaat tussen donor en patiënt. De kans om een passende donor te vinden is dus het grootst bij broers of zussen (een kans van 1 op 4).

Niet-verwante vrijwillige donoren

Gezien de dalende geboortecijfers en afnemende gezinsgrootte (voor Vlaanderen: gemiddeld 1,6 kind per gezin), moeten we meer en meer een beroep doen op niet-verwante beenmerg- of stamcel-donoren.

Dankzij grootscheepse wervings-acties beschikken we nu over een wereldwijd bestand van 5 miljoen vrijwilligers, die zich via een eenvoudige bloedtest hebben laten typeren en cijfermatig laten opslaan in mondiale computer-bestanden. Elke arts ter wereld kan deze bestanden online raadplegen en zoeken naar een mogelijke match voor zijn patiënt.

Bevalling

Wat zet je allemaal op een geboortekaartje?

Het Belgische donorbestand – opgebouwd via voornamelijk Sofhea (een Leuvens sociaal fonds voor patiënten met bloedziekten) en het Rode Kruis – beslaat meer dan 50.000 namen, waarmee wij, bevolkingsgewijs, moeiteloos binnen de topvijf scoren op wereldniveau.

Toch is de gemiddelde kans om een donor te vinden klein, namelijk 1 op 50.000. Voor ongeveer 40% van de patiënten die een stamcel-transplantatie nodig hebben, kan geen passende donor worden gevonden.

Voor België betekent dit dat jaarlijks zo'n 100 patiënten in de kou blijven staan. Rekening houdend met de slaagkans (genezing) van een transplantatie (50 à 60%), vertaalt zich dit in 50 à 60 doden te veel per jaar.

Navelstrengbloed

Reeds lang is bekend dat navelstrengbloed rijk is aan precies die bloedvormende stamcellen die nodig zijn om een transplantatie te laten lukken. Onderzoek heeft uitgewezen dat deze stamcellen zelfs betere groeimogelijkheden hebben dan hun volwassen tegenhangers en dat zij – naïef en vers als ze zijn – ook minder aanleiding geven tot afstoting.

Als nu bij elke geboorte het bloed dat in de navelstreng aanwezig blijft, verzameld kon worden, en getypeerd en ingevroren, dan zou men in korte tijd een grote bank van verschillende stamcel-types kunnen aanleggen.

De voordelen zijn enorm

De voordelen zijn enorm: deze cellen zijn onmiddellijk beschikbaar en leverbaar uit de vriezer. De arbeidsintensieve zoekacties naar volwassen vrijwilligers zouden hierdoor grotendeels overbodig worden; wie immers tien jaar geleden gemotiveerd was om iets van zichzelf af te staan om een ander te redden, is dat nu misschien niet meer... of is misschien niet meer terug te vinden. Bovendien is het mogelijk om navelstrengbloed af te nemen bij specifieke etnische groepen, die nu in de donorbestanden ondervertegenwoordigd zijn (migranten, minderheidsgroepen), maar een even grote behoefte hebben aan transplantaties.

Bij transplantaties uitgevoerd met 'naïeve' stamcellen uit navelstreng-bloed gelden minder stringente eisen voor de verenigbaarheid, zodat de kans op het vinden van een passende donor exponentieel toeneemt in vergelijking met de klassieke donor-bestanden.

De optimale grootte voor een navelstrengbloedbank voor België wordt dan ook geschat op slechts 5.000 à 7.000 monsters. De kans dat je hierin een geschikte donor vindt, is even groot als die in een bestand van 50.000 volwassen vrijwillige donoren.

Vandaar dat sinds het midden van de jaren negentig in verschillende centra wereldwijd niet-commerciële navelstrengbloedbanken werden opgericht.

Geen enkel risico

De procedure houdt uiteraard geen enkel risico in. Noch voor de moeder, noch voor de baby. Tijdens een prenatale raadpleging wordt het project aan de zwangere uitgebreid en persoonlijk voorgesteld. Zij kan dan de toestemming geven om het navelstrengbloed van haar baby te laten collecteren. (In Leuven stemt 98% van de aanstaande moeders zonder aarzelen in met de procedure).

Kort voor de bevalling wordt bloed afgenomen bij de moeder om besmettelijke ziekten uit te sluiten. Onmiddellijk na de geboorte wordt de navelstreng afgeklemd en doorgeknipt. Het bloed wordt daarna afgenomen uit het stuk van de navelstreng dat nog met de moederkoek (of nageboorte) is verbonden. De monsters worden binnen 24 uur verwerkt: isolatie van de stamcellen, en invriezen in vloeibare stikstof.

De afname, typering voor verenigbaarheid, virus-testen en opslag gebeuren in dit systeem uiteraard volledig kosteloos voor moeder, baby en familie. Na vier maanden worden moeder én kind nogmaals gratis onderzocht op eventuele afwijkingen en ziekten, waarna het monster naamloos – maar individueel getypeerd – wordt opgeslagen. Vanaf dat moment staat het via computer-links ter beschikking van elk kind ter wereld dat een stamcel-transplant nodig heeft.

Lage kosten, gelijke kansen

De kosten van de hele procedure bedragen ca. 25.000 BF (ƒ 1.250,-) per monster, voor minimaal twintig jaar veilige en kwaliteitsvolle opslag.

Hiervoor bestaat geen enkele officiële tegemoetkoming noch subsidiëring van de Belgische overheid. Zo werd de investering voor de 2.500 navelstreng-bloedmonsters die nu aanwezig zijn in de Leuvense navelstrengbloedbank à 62 miljoen BF (ruim 3 miljoen gulden), volledig bekostigd door vrijwilligers-acties, benefiet-avonden en giften van vermogende mensen. Daar staat tegenover dat de monsters voor iedereen ter beschikking staan zonder onderscheid naar financiële draagkracht, ras, of overtuiging. Iedereen krijgt dus gelijke kansen.

Commerciële navelstreng-bloedbank

In navolging van recente Amerikaanse voorbeelden is vanaf begin december 2000 ook een commerciële navelstreng-bloedbank op de Belgische markt actief.

Voor de luttele som van 39.735 BF (in Nederland: ƒ 2.170,-) vriezen zij uw navelstreng-bloedmonster in voor twintig jaar, uniek voor eigen gebruik.

Als u "tijdig beslist" én betaalt (eventueel via een goedkope lening), dan zal de firma uw navelstreng-bloedmonster komen ophalen en persoonlijk invriezen als een soort levensverzekeringscontract voor uw kind, mocht dit ooit lijden aan "kwaadaardige bloedziekten, Parkinson en Alzheimer, hersenbloedingen, spierziekten, diabetes, multiple sclerose, kwaadaardige tumoren, etc." Zo staat het in de veelkleurige reclame-folder, die het niet al te nauw neemt met de wetenschap of de medische beroepscode.

Krachtig protest

Tegen dit soort uitwassen van het Amerikaans gezondheidssysteem moet met kracht te worden geprotesteerd, en wel om de volgende redenen:

1. Als dit commerciële systeem wordt toegelaten, wordt de facto een geneeskunde met twee snelheden gedoogd en wordt het zo geroemde solidariteitsprincipe van onze gezondheidszorg doorbroken. Wie het kan betalen, laat zijn navelstreng-bloed invriezen, de anderen blijven in de kou staan.
2. In het commerciële circuit bestaat geen enkele wettelijke garantie voor kwaliteit en veiligheid. De traditionele niet-commerciële navelstrengbloedbanken zijn wettelijk gebonden aan strenge erkenningscriteria omtrent bloedtransfusie-diensten of weefselbanken. De commerciële navelstrengbloedbank heeft geen enkele wettelijke erkenning en werkt dus in het ijle. Welke arts zal een kind willen transplanteren met materiaal waarvan de kwaliteit niet verzekerd is?
3. De kans dat het individueel bewaarde navelstreng-bloedmonster ooit voor dit individuele kind gebruikt zal moeten worden, is ongeveer op 1 op 100.000. Met andere woorden: voor de andere 99.999 is het een nutteloze investering en weggegooid geld.
4. De commerciële navelstrengbloedbank is uit op schaamteloze woekerwinst; de prijs voor het invriezen van een eigen monster is ruim gerekend niet hoger dan 15.000 BF (ƒ 750,-). De commerciële bank hoeft immers niet de hoge typeringskosten betalen van de niet-commerciële banken. Per monster betekent dit een minimale winstmarge van 25.000 BF (ƒ 1.250,-). Volgens een persbericht wil de commerciële bank 30.000 monsters per jaar binnenhalen, dus grofweg 75O miljoen BF (ƒ 37 miljoen) snelle winst.
5. Het commerciële initiatief doorkruist de recrutering van de banken voor algemeen gebruik. Mogelijk zal voor een kind waarvoor geen monster gevonden wordt in de niet commerciële banken, wel een monster beschikbaar zijn in de commerciële bank, maar helaas... dat is dan niet te krijgen. Dus: geen extra kans op genezing voor dit kind.
6. Het commerciële initiatief maakt zonder scrupules misbruik van de emotioneel geladen sfeer rond zwangerschap en bevalling. De ouders wordt een rad voor ogen gedraaid. In de informatiefolder van de commerciële bank (die verspreid zal worden via hetzelfde reclame-circuit als dat voor pampers en babyvoeding), worden hoogdravende woorden gebruikt over "bescherming van de gezondheid van uw kind", maar nergens wordt gesproken over het feit dat de transplantaties met navelstrengbloed geen garantie vormen op succes; dat (spijtig genoeg) slechts 50% van de transplantaties daadwerkelijk tot genezing zal leiden.
7. De commerciële bank neemt een loopje met de wet op eerlijke reclame. De stamcellen zullen contractueel slechts bewaard worden gedurende twintig jaar, maar moeten (volgens hun reclame) ook dienen voor de behandeling van een eventuele Parkinson of Alzheimer, ziekten die eigenlijk nooit voorkomen binnen de eerste twintig levensjaren.
8. Eén van de meest belangrijke argumenten die naar voren worden geschoven om een commerciële bank te promoten boven een die beschikbaar is voor iedereen, is de bewering dat eigen stamcellen minder aanleiding zullen geven tot afstoting dan vreemde stamcellen. Het ziet er echter naar uit dat vreemde stamcellen, ondanks de afstotingskans, eerder bétere resultaten zullen geven bij de leukemie- of kankerbehandeling. Allo-stamcellen zullen namelijk de restjes van leukemie en kanker die in de patiënt nog overblijven na de chemotherapie, eveneens kunnen afstoten en opruimen (immunotherapeutisch effect). Het voordeel van allo over auto werd reeds ten overvloede bewezen in de klassieke beenmergtransplantatie. Waarom zou de navelstrengbloed-transplantatie anders zijn?
9. De commerciële stamcelbank zet de poort wijd open voor handel in menselijke cellen en weefsels. Welk orgaan zal volgen na het navelstrengbloed? Wie biedt het meest? Wenst u een gen-transductie erbij, dan kan dat geregeld worden. Een embryootje?
10. Het doorbreken van het solidariteitsprincipe schept een gevaarlijk precedent. Waarom zou u nog bloed geven bij de transfusiedienst? Is het niet veel beter je eigen bloed te laten invriezen, voor later persoonlijk gebruik bij ongeval of operatie? Tegen een interessant prijsje, veel minder risico op hepatitis, HIV en BSE.
11. Wie is verantwoordelijk als er uiteindelijk iets misloopt met een bloedmonster? Nietsvermoedende ouders sluiten een overeenkomst met de commerciële bank, maar bij aankomst in het lab blijkt het monster besmet of voldoet het niet aan de normen. Is de vroedvrouw die de navelstreng manipuleerde, dan aansprakelijk? Of de verloskundige? Heeft hij of zij dan niet een vitale kans ontnomen aan dit kind? En hoe zit het met de schadevergoeding? Wat doet de commerciële bank met kwalitatief mindere monsters? Betalen zij de geïnvesteerde som terug? Of bedekken zij dit met de mantel der commerciële liefde? Er is toch slechts één kans op de 100.000 dat het ooit uitkomt...
12. Wie is uiteindelijk maatschappelijk aansprakelijk als er iets verkeerd loopt met de monsters van de commerciële bank? Bijvoorbeeld bij kruisbesmetting in de vriezers (Aids-virus? BSE? Hepatitis C?), of bij verwisseling van monsters? Wie beschermt de volksgezondheid via adequate centrale kwaliteitscontroles? Denk hierbij aan het recente bloedtransfusie-schandaal in Frankrijk en de politieke verantwoordelijken.

Wil men iedereen gelijke kansen blijven bieden in onze gezondheidszorg en het solidariteitsbeginsel handhaven, dan kunnen platte, misleidende, puur commerciële initiatieven rond menselijke cellen en weefsels eenvoudig niet worden gedoogd. Handel in menselijk materiaal – cellen, weefsels, organen – kan niet worden toegestaan. Onze volksvertegenwoordigers dienen te beseffen dat hun verantwoordelijkheid wat dit betreft veel dieper gaat dan zij wilden of konden vermoeden.