16 december 2021 door Marinella Orioni
Meertaligheid, of in de meeste gevallen tweetaligheid, staat in de schijnwerpers en dat is logisch want meertaligheid is de toekomst. Het aantal internationale gezinnen groeit en kinderen worden steeds vaker tweetalig of meertalig opgevoed. Meertalig opgroeien is een prachtig cadeau voor een kind. Tweetalig opvoeden gaat echter niet vanzelf en meertalige gezinnen stuiten vaak op dezelfde moeilijkheden en vragen. Wanneer moet ik met tweetalig opvoeden beginnen? Is het niet verwarrend? Loopt mijn kind een achterstand op? Leert hij twee talen half? Hoe blijf je als ouder consequent? Zomaar een greep uit de vragen van ouders. Naast plezier en uitdaging vergt meertalig opvoeden namelijk ook vastberadenheid en doorzettingsvermogen. In dit artikel beantwoord ik enkele vragen.
Om de meertalige opvoeding zo natuurlijk mogelijk te laten verlopen is het belangrijk om te begrijpen hoe meertalige kinderen in elkaar zitten. Niet altijd worden ze goed begrepen in een omgeving waar eentaligheid de norm is, daarom moet onze eigen achterhaalde eentalige benadering op de schop.
Veel ouders vrezen dat hun kind straks alle talen een beetje kan spreken, maar geen enkele correct. Dat meertalige kinderen hun talen regelmatig mixen, zien ouders vaak als een bevestiging van hun angst. Ik wil je geruststellen. In de eerste plaats kunnen meertalige kinderen vanaf een jaar of twee onderscheid maken tussen hun talen en in de tweede plaats gebruiken ze hun talen niet zomaar door elkaar. Het mixen van de talen is dus geen teken van onbekwaamheid of luiheid zoals velen denken, maar juist een teken van bekwaamheid. Meertaligen weten precies wanneer ze hun talen wel kunnen mixen, namelijk als ze met een ander meertalig persoon spreken, en wanneer ze hun talen niet kunnen mixen, als ze met een eentalig persoon in gesprek zijn. Als je niet overtuigd bent, probeer dan eens om je kind te laten spreken met iemand die uitsluitend jouw taal spreekt, oma bijvoorbeeld. Je zult zien dat hij maar in één taal met oma spreekt omdat hij heel goed weet dat oma de andere talen niet verstaat. Om de meertalige taalverwerving zo vlot en correct mogelijk te laten verlopen, is het wel verstandig om als ouder ieder je eigen taal te spreken en zelf niet te veel mixen.
De vraag, of meertaligheid een voor- of een nadeel is, zou er eigenlijk niet langer toe moeten doen in een samenleving waar natuurlijke meertaligheid een feit is. Het is interessanter om ons af te vragen in welk opzicht meertalige kinderen anders functioneren dan eentalige kinderen, en hoe we daarop het beste kunnen inspelen. Laten we het, in plaats van voordelen en nadelen, hebben over kansen en angsten binnen de tweetalige opvoeding.
Meertaligen zijn flexibel, switchen moeiteloos van de ene naar de andere taal en bouwen een enorme woordenschat en een groot referentiekader op. Een meertalige opvoeding heeft bovendien een positieve invloed op hun cognitieve ontwikkeling
Het continue switchen tussen de talen en het onderdrukken van de ene taal ten behoeve van de andere, zorgt voor een flexibel brein dat probleemoplossend te werk gaat. Meertaligen gebruiken hiervoor al hun (talen)kennis. Kennen ze een woordje niet in de ene taal, dan is het mogelijk dat ze dat oplossen door een woord uit de andere taal te lenen. Het verrassende, en correct vervoegde ‘Ho springato’, van mijn, toen vierjarige, dochter die had leren springen en dat trots aan haar Italiaanse vader liet zien, is daarvan een goed voorbeeld. Fout? Het is maar net hoe je het bekijkt. Kinderen zoeken oplossingen. Zij kende het woord springen niet in het Italiaans en leende toen het Nederlandse label dat ze vervolgens grammaticaal correct in het Italiaans vervoegde. Gebruik deze momenten om je kind te complimenteren met zijn vindingrijkheid en profiteer ervan om het juiste label aan te bieden om zo de woordenschat in beide talen te vergroten.
Meertaligen hebben vaak het gevoel dat hun Nederlandse vriendjes meer Nederlandse woorden kennen dan zij en dat ook in de andere taal hun leeftijdsgenootjes meer woorden kennen. Kortom, ze denken dat ze minder woorden kennen dan een ander. Hoe stel je je kind dan gerust? Als ouder kun je wel zeggen dat het fantastisch is dat hij twee talen spreekt, maar dat argument voldoet niet altijd. Soms moet je met iets concreets komen, een rekensommetje bijvoorbeeld. De woordenschat van een meertalig kind is namelijk een optelsom. Een zesjarig eentalig kind kent passief ongeveer 4500 woorden. Een zesjarig tweetalig kind zal er misschien 3500 in de schooltaal kennen, maar kent er ook nog eens zo’n 2500 in de thuistaal. Een totaal dus van 6000 woorden! Dankzij hun verschillende talen hebben meertalige kinderen een grotere algemene woordschat, maar per taal is hun woordenschat meestal kleiner. Dit wordt nogal eens verward met een kleinere kennis en dat is een misvatting. Het feit dat een kind een woord niet in de schooltaal kent, wil niet zeggen dat de kennis achter het woord niet aanwezig is. Kennis komt via de verschillende talen binnen en wordt opgeslagen in een niet-talige kennisbasis in het brein. Als een kind in de thuistaal heeft geleerd hoe een rups een vlinder wordt, weet hij dat ook op school. Soms mist hij echter het label (woord) in een betreffende taal op zijn kennis, maar dat leert hij gelukkig in een handomdraai. Daarom is het belangrijk om je kind een zo breed mogelijke woordenschat aan te bieden. Bijvoorbeeld door veel met hem te praten, door voor te lezen, spelletjes te spelen, samen te zingen en versjes op te zeggen.
De leeftijd waarop je een taal leert, bepaalt welke hersenstructuren hiervoor gebruikt worden. Bij kinderen die vanaf hun geboorte of zeer jonge leeftijd met meer dan één taal opgroeien, ontwikkelen zich meerdere taalsystemen (één per taal) in het brein, die gebruik maken van dezelfde Broca subgebieden. De talen worden afzonderlijk aangestuurd en gecontroleerd door de hersenfuncties. Meertaligen doorlopen de verschillende taalontwikkelingsfasen gelijktijdig in elke taal en in ongeveer hetzelfde tempo als eentaligen. We spreken dan ook van meertalige eerste taalverwerving. Kinderen die simultaan meertalig opgroeien hebben dus meerdere moedertalen (zelf kies ik liever voor de term basistalen) en niet één moedertaal zoals eentaligen. Het is verstandig dat ouders vanaf het begin altijd hun eigen taal altijd tegen hun kind spreken, dus ook al tijdens de zwangerschap.
Iedereen heeft taal nodig voor kennisoverdracht en voor communicatie met de wereld om zich heen. Eentalige kinderen hebben daarvoor één taal nodig en meertalige kinderen hebben daarvoor meerdere talen nodig. De taal die je vanaf het begin met iemand spreekt, is de taal van de taalrelatie die je samen opbouwt. Nederlandstalige kinderen met Nederlandstalige ouders en vrienden hebben uitsluitend Nederlandse taalrelaties. Voor meertalige kinderen is dat heel anders. Zij groeien op met een-op-een taalrelaties die wisselen van persoon tot persoon. Meertalige kinderen vinden het vanzelfsprekend dat de taalrelatie met ieder persoon anders is. Dit inzicht helpt ons om beter te begrijpen dat de keuze om de een of andere taal te gebruiken eigenlijk geen bewuste keuze is. Taal is meer dan een opsomming van betekenissen. Taal is gevoel, veiligheid en vertrouwdheid. Mijn dochter zei eens tegen me ‘Als jij Frans praat, lijk je niet mijn mama’. De taalrelatie die je samen met je kinderen opbouwt is heel waardevol, probeer hem daarom te koesteren. Praat veel tegen je kind en daag hem vooral ook uit om in jullie taal te spreken en te antwoorden zodat hij een actieve taalkennis van jullie taal heeft. Dat is belangrijk om een meertalige opvoeding vol te houden. Kinderen die zich niet langer op hun leeftijdsniveau kunnen uitdrukken, zullen afhaken omdat ze niet meer kunnen zeggen wat hen bezighoudt. Zorg dus continu voor nieuwe woordenschat die met je kind en zijn interesses meegroeit.
Wil je meer weten over meertalig opvoeden? Het handboek Meertalig opvoeden staat boordevol informatie, anekdotes en wetenschappelijke weetjes over meertalig opvoeden en het geeft antwoord op al je vragen.
Wil je samen met je kind een boek over meertaligheid lezen? Kies dan voor Hoeveel talen spreek jij? Het allereerste kinderboek over meertaligheid. Het legt op heldere en speelse manier uit wat meertaligheid is en hoe kinderen meertalig opgroeien.
Wil je nader kennismaken met het meertalige kind? In Het meertalige kind worden alle componenten van het meertalige kind in beschouwing genomen. Zonder taboe beschrijft dit boek de realiteit van alledag waar het meertalige kind thuis, op de voorschoolse opvang, op school en bij de logopedist mee te maken krijgt en doet gerichte aanbevelingen.
