19 juni 2022
Als het op opvoeden aankomt, kunnen de meningen van ouder tot ouder flink verschillen. Sommige ouders zijn voorstander van een strenge opvoeding, terwijl andere ouders liever de teugels iets laten vieren. Ook zijn steeds meer ouders voorstanders van opvoeden zonder straffen en belonen. Iedereen lijkt hier tegenwoordig wel een mening over te hebben, maar wat houdt een opvoeding zonder straffen en belonen eigenlijk in?
Veel van ons zijn opgevoed aan de hand van straffen en belonen. Ongewenst gedrag werd ontmoedigd met straf en gewenst gedrag werd aangemoedigd met een beloning. Een grote mond? Je wordt naar je kamer gestuurd. Te laat thuis? Huisarrest. Een goed rapport? Je krijgt een cadeau. Deze vorm van opvoeden is gebaseerd op conditioneren: door gedrag actief te versterken of te ontmoedigen, wordt wenselijk gedrag aangeleerd.
Veel ouders zijn er nog steeds van overtuigd dat opvoeden met straffen en belonen heel effectief is. Toch laten steeds meer onderzoeken het tegendeel zien. En laten we eerlijk zijn: in de praktijk merken we ook vaak genoeg dat onze kinderen lang niet altijd even vatbaar zijn voor waarschuwingen, straffen of de gevolgen van hun daden.
Straffen blijkt in de praktijk helemaal niet zo goed te werken, vooral niet op de langere termijn. Er wordt tijdens het straffen namelijk alleen aandacht besteed aan het ongewenste gedrag. Ongewenst gedrag wordt bestraft, maar het wordt voor jouw kind niet direct duidelijk hoe hij of zij zich dan wel had moeten gedragen. En straffen verliest ook aan kracht en impact naar mate het vaker voorkomt. Bovendien kunnen fysieke straffen, boze woorden en dreigementen een blijvende onzekerheid en angst veroorzaken. Deze straffen hebben tot lang na de gebeurtenis impact op jouw kind.
Over het belonen van goed gedrag verschillen de meningen. We weten dat belonen werkt, maar het is helaas ook niet zo effectief als je als ouder zou willen. Door kinderen te belonen voor goed gedrag, verliezen ze namelijk de intrinsieke motivatie om iets goeds te doen. De beloning wordt het doel op zich, niet het gedrag. Kinderen zijn erg slim en hebben snel door hoe ze de goedkeuring van iemand kunnen krijgen. Maar hierdoor wordt jouw kind wel erg afhankelijk van de goedkeuring van anderen. Hij of zij handelt niet per se naar eigen normen en waarden. Maar als opvoeden door middel van straffen en belonen niet werkt, wat blijft er dan nog over? Hoe leer je jouw zoon of dochter aan wat wel en niet mag? Dit kun je doen door te beginnen met positief opvoeden en met deze tips kun je er mee aan de slag.
Een opvoeding zonder straffen en belonen voelt voor ouders vaak ongrijpbaar. Hoe maak je grenzen en wenselijk gedrag duidelijk zonder hier een straf of beloning aan te koppelen? In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, wordt bij deze opvoeding echt niet alles toegestaan. Regels, consequenties en wenselijk gedrag worden simpelweg op een andere manier aangeleerd. Daarom wordt opvoeden zonder straffen en belonen ook wel eens positief opvoeden genoemd.
Bij een opvoeding zonder straffen en belonen ligt de nadruk van de opvoeding meer op de effecten op de langere termijn, terwijl bij straffen en belonen wordt gedacht vanuit de korte termijn. Er wordt samen met de kinderen gewerkt aan wenselijk gedrag en het inzien van consequenties van gedrag. Een opvoeding zonder straffen en belonen richt zich op de volgende kenmerken.
Goede communicatie is essentieel voor opvoeden zonder straffen en belonen. Om jouw wensen duidelijk te maken en jouw kind beter te begrijpen, is effectieve communicatie onmisbaar. En dat is al met heel jonge kinderen mogelijk. Door het goede voorbeeld te geven, jouw kind aan te spreken op een voor hem of haar begrijpelijke manier en tijd hiervoor vrij te maken, leg je de basis voor een goede verstandhouding.
Het is binnen de opvoeding belangrijk om consequent te zijn en duidelijk te zijn over de regels, en nog des te meer als je het wil aanpakken zonder straffen en belonen. Kinderen hebben deze houvast nodig. Wanneer de regels regelmatig veranderen, of per ouder verschillen, is het moeilijk om de regels na te leven. Maak dus samen duidelijk afspraken over wenselijk gedrag en over wat wel en niet is toegestaan. Door dit samen te doen, is er veel meer begrip voor de regels én de consequenties van hun gedrag. Leg deze regels eventueel vast op een poster of een memobord zodat ze regelmatig kunnen worden herhaald en duidelijk zijn voor iedereen.
Voor kinderen, jong én oud, is een zekere mate van controle heel belangrijk. ‘Zelf doen’ en weerstand tegen bevelen is heel logisch en veelvoorkomend bij kinderen. Het is belangrijk om hier in de opvoeding rekening mee te houden. Geef jouw kinderen daarom zoveel mogelijk eigen verantwoordelijkheid waar dit mogelijk en veilig is. Laat hem of haar zelf eenvoudige beslissingen maken, bijvoorbeeld over een snack of hun kleding. Geef keuzemogelijkheden, stimuleer eigen input en leg eigen verantwoordelijkheid ook uit. Zo ervaart jouw kind controle, maar begrijpt hij of zij ook sneller de gevolgen van bepaalde keuzes, dat hoort ook bij positief opvoeden.
Bij opvoeden zonder straffen en belonen speelt wederzijds begrip een grote rol. Je wilt graag dat jouw kind begrijpt waarom jij bepaalde keuzes maakt of waarom jij iets wel of niet toestaat, maar andersom is het ook belangrijk dat jij de beweegredenen van jouw kind begrijpt. Door goede communicatie en oprechte aandacht, kunnen jullie werken aan meer begrip voor elkaar.
Opvoeden zonder straffen en belonen betekent niet dat er geen consequenties zijn voor bepaalde daden of keuzes. Maar in plaats van straf te geven voor het overtreden van bepaalde afspraken of regels, wordt er gebruik gemaakt van natuurlijke consequenties. Wil jouw kind echt geen jas aan naar buiten? Laat hem of haar dan zonder jas naar buiten gaan en neem de jas gewoon mee. Jouw zoon of dochter merkt snel genoeg dat het toch echt veel te koud is buiten zonder jas. Zo ervaart hij of zij al snel de gevolgen van eerder gemaakte keuzes.
Straffen en belonen speelt geen rol in de opvoeding, maar dat betekent niet dat wenselijk gedrag niet aangemoedigd mag worden. Als jouw kind iets goeds doet, kun je dit uiteraard toejuichen en stimuleren. Door dit gedrag te bekrachtigen, ziet jouw kind al snel in welk gedrag wel wenselijk is. Dit effect van positief opvoeden wordt al snel zichtbaar en stimuleert om door te gaan met deze opvoedstijl.
Doet jouw kind iets waar je echt niet blij mee bent? Dan mag je dat uiteraard zeker laten weten. Door goede communicatie, het aanbieden van hulp en het uitleggen van de natuurlijke consequenties wordt ongewenst gedrag positief opgelost. Maar je kunt als ouder ook werken aan het voorkomen van ongewenst gedrag. Krijgt jouw zoon of dochter een boze bui tijdens een autorit? Kies er dan voor om hem of haar af te leiden in plaats van te bestraffen. Op jonge leeftijd werkt afleiding vaak uitstekend om het ongewenste gedrag te stoppen en de aandacht te verleggen.
De overstap van een opvoeding gebaseerd op straffen en belonen naar een positieve opvoeding is misschien even wennen. Voel je vooral niet overweldigd en gebruik bovenstaande handvatten om de communicatie in het gezin te verbeteren en het straffen en belonen te vervangen door aanmoediging, natuurlijke consequenties en wederzijds begrip en respect. Je hoeft als mama of papa ook zeker niet het wiel opnieuw uit te vinden. Als je op social media zoekt naar positief opvoeden, gentle parenting of unconditional parenting of een blog leest van andere ouders, stuit je op een bron van informatie en inspiratie voor opvoeden zonder straffen en belonen. Laat je inspireren door de slimme opvoedhacks, praktische oplossingen en de fantastische communicatie van al die gezinnen die jullie al zijn voorgegaan. Het zal de sfeer in huis bevorderen en je geniet met elkaar van duurzame impact.
