6 april 2007 door Joanna Sandberg
Ons gezin bestaat uit vier personen: mijn vrouw en ik, een puberende zoon van 13 en een zoon van bijna 7. De vraag gaat over Leonard, onze jongste zoon [naam om privacy-redenen gewijzigd door de redactie].
Leonard kan het prima vinden met zijn oudere broer. Vaak spelen ze samen, maar - zoals alle broertjes - hebben ze ook regelmatig aanvaringen, waarbij Leonard niet voor zijn oudere broer onder doet.
Leonard is een bijzonder intelligent kind, we noemen het zelf een weetjes-kind, omdat hij erg geïnteresseerd is in alles wat er om hem heen gebeurt. Qua schoolprestaties behoort hij tot de besten van de klas. Hij zit in groep 3, maar met taal en lezen zit hij op het niveau van groep 4.
Leonard heeft twee kanten:
Leonard is erg zelfverzekerd, heeft veel zelfvertrouwen, en heeft er geen enkele moeite mee om zich in z'n eentje te vermaken. Behalve het spelen met Lego gaat zijn interesse vooral uit naar zijn Gameboy, de Playstation en de PC. Hierop speelt hij graag spellen voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Hij mag van ons geen gewelddadige games spelen en dat doet hij ook niet.
Verder heeft hij veel vriendjes en vriendinnetjes op school, waar hij vrijwel dagelijks - ook buiten schooltijd - mee speelt.
Dat hij veel zelfvertrouwen heeft is mooi, maar hij is ook bijzonder eigenwijs. Als hij iets niet wil, laat hij dit ook duidelijk merken ("NEE, dat doe ik niet"). Hij wordt snel boos, blijft dan als een 'koppige ezel' stil staan, en is dan niet meer in beweging te krijgen. Vriendelijk vragen, uitleggen waarom hij iets wel of niet moet doen, waarschuwen met "anders kom je te laat op school" (als hij zich niet wil aankleden 's ochtends): niets helpt. Hij wordt dan alleen maar nóg bozer, en komt dan uiteindelijk met opmerkingen als: "Ik hoor je toch niet..."
Wanneer we hem op de gang zetten om af te koelen, komt hij gewoon weer binnen. Als we hem dan weer opnieuw op de gang zetten, wordt hij woedend, en begint hij soms zelfs te slaan of te schoppen. Uiteindelijk, en dit kan soms pas na een half uur zijn, 'breekt' hij. Dan begint hij onbedaarlijk te huilen en is hij nauwelijks meer troostbaar.
Navraag bij op school leert dat hij dit gedrag niet in de klas vertoont.
Op rustige momenten proberen we uit te leggen dat wij het niet leuk vinden als hij zo doet, en we vragen dan ook of hij zelf weet waarom hij af en toe zo boos is. Dit kan hij niet verklaren.
Qua gezondheid gaat het over het algemeen prima met hem. Hij heeft als baby last gehad van pseudo kroep en is hiervoor in het ziekenhuis behandeld. Nu is hij wat sneller verkouden en hoest hij sneller dan een ander.
Een ander probleem is zijn zindelijkheid. 's Nachts is hij al sinds jaren droog, maar overdag heeft hij regelmatig ongelukjes. Soms gaat het weken goed, maar dan heeft hij weer dagen waarbij hij in zijn broek plast en soms ook poept. We zijn hiervoor met hem naar de GGD geweest, maar er was "vooralsnog niets om ons zorgen over te maken". Belonen of straffen maakt voor dit incontinentieprobleem weinig uit.
Op dit moment verschillen mijn vrouw en ik van mening over hoe wij moeten reageren op het gedrag van Leonard. Mijn vrouw vindt dat we de boosheid en de brutale opmerkingen zo veel mogelijk moeten negeren, en dat we door van onderwerp te veranderen moeten proberen om hem uit zijn boosheid te krijgen.
Zelf ben ik bang dat als we niets zeggen over zijn gedrag en zijn brutale opmerkingen, het alleen maar erger kan worden naarmate hij ouder wordt. Ik ben meer voorstander van het bieden van een keuze. Bijvoorbeeld: "Je gaat je nu aankleden anders mag je vandaag niet ... (bij een vriendje spelen, met de Gameboy, met de Playstation, etc.)" In de praktijk blijkt dat hij dan toch wel 'met frisse tegenzin' datgene gaat doen wat ik gevraagd heb.
Persoonlijk dreig ik liever niet met straffen, en los ik het veel liever op een andere manier op, maar meegaan in zijn gedrag zie ik niet als een optie. Graag uw advies.
Je kunt nooit zeggen welke benadering de beste is; die van u of die van uw vrouw. Het hangt namelijk af van de situatie. Vervolgens is het natuurlijk wel het beste om dan als ouders één lijn te trekken. Bedenk daarbij dat dreigen geen enkele zin heeft als je je dreigement uiteindelijk toch niet kunt (of wilt) uitvoeren.
Over het zindelijkheids-probleem kan ik helaas weinig zeggen. Jullie hebben al het advies gehad om het als ongelukjes te zien en geen straf of beloning toe te passen. Het enige wat ik erover kan zeggen, is dat kinderen van deze leeftijd nog zó kunnen opgaan in hun spel (of andere bezigheden) dat ze gewoon kunnen vergeten om naar de wc te gaan. Dat moet je ze niet kwalijk nemen. En bij broekpoepen moet je ook altijd denken aan obstipatie, maar dat is een heel ander verhaal.
Ik zal mij dus beperken tot het gedrag van uw zoon, en de manier waarop u daar het beste mee om kunt gaan.
Leonard is bijna 7 jaar, intelligent en temperamentvol, en gezegend met veel zelfvertrouwen. Dat is mooi, zou je zeggen, en dat schrijft u ook. Daarnaast is hij echter koppig, eigenwijs en brutaal, en kan hij heel boos worden... thuis. Maar niet buitenshuis. Want op school zien ze dit gedrag niet, en zijn vriendjes en vriendinnetjes zullen er ook niet veel last van hebben. Anders had hij ze niet.
Dat betekent dat zijn lastige gedrag situationeel bepaald is (dus afhangt van de situatie). In dit geval wil dat zeggen dat zijn gedrag een reactie is op de thuis-situatie, en hoe jullie hem daar aanpakken.
Uw verhaal lezende, vermoed ik dat u te lang te aardig en geduldig blijft, en veel te veel woorden gebruikt wanneer Leonard iets wel of niet moet doen. Dat leid ik niet alleen af uit wát u vertelde, maar vooral ook uit de manier waaróp u het vertelde. U had daar namelijk erg veel woorden voor nodig.
Door al dat gesoebat bestaat het risico dat de boodschap gewoon niet aankomt. Maar hoe komt de boodschap dan wél aan? Als hij bijvoorbeeld te laat dreigt te komen op school, dan zou u kunnen volstaan met: "Je komt te laat als je zo doorgaat".
Dan kómt hij maar te laat op school, en ondervindt hij zélf de last van zijn gedrag, in plaats van u. (Waarbij ik ervan uitga dat de school hem aanpakt, als hij te laat komt.) Vaak hoeft een kind maar één keer te laat te komen om het af te leren. Het basisprincipe is dat je je kind zelf de consequenties van zijn eigen gedrag laat voelen.
Let op: het gaat hier om een basisprincipe, dat natuurlijk niet altijd toegepast kan worden. In sommige gevallen kunnen de consequenties immers té erg zijn. Bijvoorbeeld in gevaarlijke situaties, of als het voor anderen heel vervelend wordt. In dat soort gevallen moet je zelf ingrijpen, voor het te laat is.
Dat neemt echter niet weg dat het goed is om als uitgangspunt te hanteren dat je je kinderen verantwoordelijk maakt voor hun eigen gedrag, en dat ze zelf de lusten maar vooral ook de lasten daarvan moeten ervaren. Daar leren ze het meeste van.
In die gevallen waarin je zelf het heft in handen neemt, kan dat het beste heel duidelijk en heel stellig gebeuren, met zo min mogelijk omhaal van woorden.
Maar: probeer je wel in te leven in je kind, als je eisen gaat stellen. Wanneer je kind bijvoorbeeld met iets bezig is, wat heel belangrijk voor hem is, kap dat dan niet meteen af, en geef je kind gelegenheid om zijn bezigheden af te ronden. Zeg bijvoorbeeld: "Als je daarmee klaar bent, wil ik dat je dit of dat gaat doen".
Ook moet je altijd goed afwegen of je het de moeite waard vindt om er een conflict van te maken, en of het tijdstip waarop je gaat steigeren wel uitkomt.
Als het om iets belangrijks gaat (of iets wat elke dag terugkomt, en dus belangrijk wórdt) dan moet je je gezag, dus macht, als ouder gebruiken. Je moet dan consequent zijn, en zorgen dat je het conflict wint.
Ook moet je het conflict niet te lang laten duren, want dan raakt iedereen, en vooral Leonard, overstuur. Dus als hij iets niet doet, dan telt u bijvoorbeeld tot 3 en als hij het dan nog niet doet, dan zet u hem op de gang, of u stuurt hem naar zijn kamer.
U bent sterker dan hij, dus kunt u ervoor zorgen dat hij blijft waar hij is. U kunt dat overwicht best gebruiken, want als hij gewoon weer binnen kan komen, heeft hij gewonnen, en zal hij een volgende keer wéér niet doen wat u wil. Hij mag dus pas weer terugkomen als ú het goed vindt. Maak ook daar verder niet te veel woorden aan vuil.
Eerder zei ik al dat er niet zoiets als één vaste aanpak bestaat, maar dat het afhangt van de situatie. Er kunnen dus situaties zijn dat Leonard iets doet wat u niet goedkeurt, maar wat u op dat moment geen conflict waard vindt. Dán is het goed om zijn gedrag te negeren, of om er een grapje van te maken, waardoor de lucht opklaart.
Samenwerking met uw vrouw is dus belangrijk. Zorg dat je het allebei eens bent over de situaties waarin je wel of niet een conflict wilt aangaan.
U had het over 'brutale opmerkingen' maar u gaf daarvan geen voorbeelden. Ik weet dus niet precies wat hij dan zegt. Maar als het scheldwoorden zijn, waarmee hij u of uw vrouw uitscheldt, dan moet je dat natuurlijk nooit accepteren, en hem onmiddellijk aanpakken.
Ga dan niet dreigen (waardoor je de actie uitstelt), en zeker niet negeren (waardoor er helemaal geen actie plaatsvindt), maar zeg meteen met luide, boze stem: "Ben je helemaal bedonderd!" (of zo iets). "Die taal accepteren wij hier niet!" Vervolgens kun je hem dan naar de gang of zijn kamer sturen, desnoods met lichamelijke dwang.
Tot nu toe ging het vooral over de omgang met problematisch gedrag. Leonard heeft echter ook nog een andere kant, zoals u vertelde. Geniet dus vooral ook van zijn eigenwijsheid, zijn interesse in de wereld en zijn knuffel-gedrag.
Dat is belangrijk hoor, dat jullie samen genieten van de leuke momenten. Ga ze dus niet verpesten door dan aan Leonard te vragen waarom hij zo boos kan doen. Hij wéét dat gewoon niet, en kán dat ook niet weten, omdat zijn gedrag een reactie is op de aanpak van u en uw vrouw.
Kortom: verander uw aanpak. Oefening baart kunst. Succes ermee!
